Het ceremonieel vernietigen van de eigen wapens in een grote vuurkorf was bedoeld als ‘een stap van goede wil en vastberadenheid’, zei een hoge PKK-vertegenwoordiger tegen de aanwezige journalisten. Dit zal de komende tijd vaker gebeuren, is de verwachting.

‘Geweld tot niets geleid’

Oud-ambassadeur in Turkije Ron Keller noemt het ‘goed nieuws’, dat de PKK, die onder andere door de Europese Unie en de Verenigde Staten wordt gezien als terreurgroep, de wapens vrijwillig inlevert. “Iedere beweging richting vrede is goed. Zeker in deze geopolitiek turbulente tijd. En als je weet dat er al 40 jaar veel geweld plaatsvindt met tenminste 40.000 doden in de regio waar de PKK actief was. Geweld dat eigenlijk tot niets heeft geleid, behalve tot lijden van veel mensen.”

Keller is blij ‘dat de PKK tot het inzicht is gekomen dat ze vreedzaam wil gaan samenwerken met andere partijen’. Maar voordat dat zover is, moet er nog veel gebeuren, vervolgt hij. “Er zitten haken en ogen aan dit akkoord. Het is nog geen uitgekristalliseerde eindsituatie.”

Oorlog in Syrië

De oud-ambassadeur legt uit waarom de PKK juist nu een nieuwe koers kiest: “PKK-leider Abdullah Öcalan, die al sinds 1999 gevangen zit in Turkije, heeft al een paar keer eerder gezegd te zullen stoppen met geweld plegen.” De gedachte daarachter was dat er ook een democratische Koerdische partij bestond, die kon deelnemen aan de Turkse verkiezingen. Het idee was toen om zich daarop te richten en de gewapende tak op te heffen, vertelt hij.

“Maar er kwamen kinken in de kabel. Ten eerste was er geen vertrouwen bij president Erdogan, dat die tak echt opgeheven zou worden. Dat ze het echt meenden. En daarnaast brak in 2011 de burgeroorlog in Syrië uit. Die gaf de Koerden in Turkije, maar ook in Noord-Syrië, Noord-Irak en Iran de kans op het vormen van een Koerdische staat. Het idee om de gewapende tak op te heffen is toen op de lange baan geschoven. “

Verboden in Irak

Eind 2024 kwam er met de val van het regime van Bashar al-Assad een einde aan de Syrische burgeroorlog, mede door een fikse interventie van het Turkse leger, vertelt Keller. “En daarmee kwam bij de Koerden eigenlijk ook de realisatie dat een onafhankelijke Koerdische staat er niet zou komen. Toen heeft de PKK besloten om toch het oude idee nieuw leven in te blazen: proberen vreedzaam te gaan samenwerken met de Turkse staat.”

Het speelt volgens hem ook mee dat Turkije militair gezien naast Syrië ook in Irak veel invloed heeft gewonnen in de afgelopen periode. “Dat heeft ertoe geleid dat in april dit jaar de PKK, die grotendeels gevlucht was en de thuisbasis had in Noord-Irak, daar verboden werd. Daarmee kon de PKK geen kant meer op.” Het leidde ertoe dat de beweging toen toch besloot in te gaan zetten op samenwerking in de hoop op meer zelfbestuur voor de Koerden in Turkije. Erdogan ging akkoord.

Bedreiging voor Erdogan

De PKK is de belangrijkste bedreiging voor Erdogans presidentschap geweest, zegt Keller. “Daarom heeft hij er wel degelijk baat bij als de vredesonderhandelingen slagen, het zal hem populairder maken. Een voortdurend punt van zorg. Een groot deel van het oosten van Turkije, waar veel Koerden wonen, is onveilig geweest in het afgelopen jaar. Het kon niet worden opgebouwd, niet meedoen aan het economische succes dat de Turkse president wel degelijk had geboekt.”

Leiders willen graag worden gezien als sterk, zegt Keller, maar ook als vredesduiven. “Dat zien we ook bij Donald Trump op het moment. En ook Erdogan zal het fantastisch vinden als hij de geschiedenisboeken ingaat als de man die vrede heeft gebracht in heel Turkije.” Erdogan kan zo’n impuls goed gebruiken: “We hebben gezien dat hij de afgelopen periode meer meer onder druk is komen te staan van de belangrijkste oppositiepartij. Hij heeft zelfs de leider (Özgur Özel, voorzitter van de seculiere sociaaldemocratische partij CHP, red.) daarvan gevangen gezet. Dus hij voelt dat zijn populariteit afneemt, terwijl hij de stemmen juist nodig heeft.”

‘Vrijheidsidealen niet opgegeven’

Maar in het vredesproces zijn nog flink wat hordes te nemen, zegt de oud-ambassadeur: “Tot nu toe hebben veertig tot vijftig strijders hun wapens daadwerkelijk ingeleverd. Er zijn er in totaal tienduizenden. Het is dus maar de vraag of Öcalan en die strijders die hun wapens inleverden namens alle strijders spreken.”

Keller wijst erop dat Öcalan als sinds 1999 gevangen zit en dus nooit fysiek leiding heeft kunnen geven aan een grote groep Koerden. “Dan kan zomaar zo zijn dat er fracties binnen de Koerdische beweging toch ontevreden zijn en zeggen: ‘We hebben niet voor niets gevochten en al die offers gebracht. We moeten doorvechten.'” Hun vrijheidsidealen hebben de Koerden niet opgegeven, daar is Keller van overtuigd. “Öcalan zegt dat de PKK zich wil gaan richten op de versterking van de positie van Koerden in Turkije. Maar de Koerdische gemeenschap is veel breder dan die in Turkije. Die zit ook in Syrië, Irak, in Iran. De Koerdische beweging als geheel, die één Koerdistan wil, is niet verdwenen. Die zal daaraan blijven trekken, ook in Turkije.”

Koerden staan er slecht voor

Toch verwacht hij niet meteen nieuwe spanningen. “Op dit moment zijn de Koerden in Noord-Syrië zwak. In Noord-Irak is er een redelijke mate van zelfbestuur door de Koerden, maar daar is nu dus het verbod op de PKK gekomen. Dus daar zijn ze ook verzwakt. Dat geldt ook voor de Koerden in Iran, waar nu andere problemen spelen door wat Israël daar in de afgelopen periode heeft gedaan.” Maar dat is een momentopname, benadrukt hij. “Het wil niet zeggen dat de Koerden op de lange termijn niet weer zullen terugvechten.”

Keller verwacht dat de komende maanden duidelijk wordt of Öcalan namens de bredere groep spreekt. “Als er onvrede is, dan zal dat heel snel zicht- en hoorbaar worden vanuit andere delen van de Turks-Koerdische gemeenschap. Daarnaast is het ook heel belangrijk wat Erdogan de komende maanden zal doen. Hij zal snel meer zelfbestuur moeten aanbieden aan de Koerden. Recht op eigen onderwijs, op eigen cultuur, op taal, enzovoort.”