“Niemand staat er eigenlijk bij stil, maar als je op een begraafplaats in Marokko rondloopt, bijvoorbeeld in Rabat of Tanger, zijn de oudste graven niet ouder dan een paar honderd jaar, en dan moet je goed zoeken”, zegt onderzoeker Khadija Kadrouch-Outmany. Zij promoveerde op islamitische begraafplaatsen in Nederland en België.
“De aarde is in beweging. Als mensen 80 jaar geleden zijn begraven en het grafbezoek niet meer regelmatig is, dan gebeurt het snel dat zo’n graf vervallen raakt en één wordt met de rest van de grond. Als het graf niet meer herkenbaar is, wordt er vaak bovenop begraven.”
Deel begraafplaats nu bushalte
Toen Kadrouch-Outmany voor veldwerk op een begraafplaats in Rabat was, vertelde een functionaris van het ministerie dat de grond rond de bushalte in zijn jeugd nog tot de begraafplaats hoorde. Zonder de lichamen te ruimen, kunnen vervallen graven dus plaatsmaken voor andere doeleinden, zoals een park of bushalte.
Grafrust is in Marokko dan ook meer een emotionele en religieuze kwestie, dan een juridische. Wetten of koopovereenkomsten met specifieke termijnen zijn er niet, waardoor er ruimte ontstaat een graf te ruimen wanneer het ‘genoeg is geweest’. Bijvoorbeeld na 80 jaar.
Etnoloog (cultuurexpert) Sakina Loukili zag het vertrouwen onder Nederlandse Marokkanen in de Marokkaanse overheid dalen, toen tijdens de pandemie het terugbrengen van lichamen van overledenen werd gestaakt. Duidelijk werd: waar het uitvaarten betreft, kun je niet altijd blind vertrouwen op de Marokkaanse overheid. Dat was ook de aanleiding voor de totstandkoming van de Arnhemse islamitische begraafplaats. Daarover straks meer.
Infrastructuur soms boven religie
In Turkije worden ook graven geruimd, maar niet zomaar en niet te snel. De Turkse overheidsorganisatie voor Godsdienstzaken, de Diyanet, schrijft voor dat een graf niet verstoord mag worden tot het eerste lijk helemaal is opgegaan in de aarde en er geen botresten meer te vinden zijn.
Het proces waarbij een lichaam ontbonden raakt hangt samen met allerlei factoren, zoals de zuurgraad in de grond. Nadat het lijk compleet is vergaan mag een ander lijk in hetzelfde graf worden begraven, mits daar noodzaak voor is en het echt niet ergens anders kan.
Vanwege deze gevoeligheid zijn er in de hele islamitische wereld eeuwenoude begraafplaatsen te vinden. Maar dit zijn vaak graven van personen die enig aanzien hebben genoten tijdens hun leven.
Turkse begraafplaatsen maken in het kader van stedelijke veranderingen soms plaats voor andere behoeftes van de samenleving. De Turkse wet biedt mogelijkheden om graven te ruimen. In de praktijk leiden infrastructurele projecten of andere bouwwerken, waarvoor begraafplaatsen moeten worden verplaatst, tot rechtszaken. Een aantal begraafplaatsen in Istanboel moet bijvoorbeeld weg als een megaproject van president Erdogan, genaamd Kanal Istanboel, wordt doorgezet.
‘Don’t just wave away’
Although in practice it happens that eternal is not eternal, this need remains among Muslims. Kadrouch-Outmany: “For Muslims, the grave is the first station in the afterlife, there is a religious context around it. Eternal is quite a long time and contradicts everything that is insignificant on the earth. That does not alter the fact that the emotional and religious importance for Muslims is really real. You can’t just dismiss that need.”
Nevertheless, during her research into the cemeteries, Kadrouch-Outmany also spoke to Muslims who were happy with the way in which the Netherlands arranges eternal grave rest. “If you buy grave rights in the Netherlands, you always know where you stand from a legal point of view. It is a formal matter.”
And what about Arnhem?
And what about the cemetery in Arnhem, where as a Muslim you pay 4600 euros once for endless grave rest? Is forever there really forever?
Anyway, that’s the plan. One of the initiators, Said Bouharrou, explains: “We are not going to place new bodies in an existing grave, as is done in other countries, let alone clear them or rebury them. Then we would destroy the grave rest.” When the 17,000 graves are full, the intention is to look for new locations.
Bouharrou says that there are also various ways to ensure that this ground remains a cemetery even after hundreds of years. First of all, the land belongs to the cemetery, not to the municipality. In addition, the area is officially designated as a cemetery in the municipal zoning plan.
In addition, it has been laid down in civil law at the civil-law notary that future owners cannot simply do something else with the land. The foundation behind the cemetery will be in the hands of relatives of the buried persons. Only with the consent of all owners can these kinds of hard legal obligations be changed. They probably wouldn’t want that.
The cemetery is also located in a protected Natura 2000 area on the edge of the Veluwe. That is already a protected nature reserve. Trees and plants will be planted in the cemetery. Dutch nature legislation will therefore provide an extra layer of protection against changes in the long term.
2:05
